Opis zagadnienia

Zdrowie jest jedną z głównych wartości w życiu każdego człowieka, która wpływa na wszystkie dziedziny jego życia. Stan zdrowia warunkuje jakość życia. Jednym z czynników wpływających na stan zdrowia człowieka jest opieka zdrowotna, nazywana także ochroną zdrowia, systemem zdrowotnym, systemem opieki zdrowotnej, czy taż system służby zdrowia. System ochrony zdrowia w Polsce jest poddawany od wielu lat krytyce, a próby jego zmiany podejmują kolejne rządy. Praktyka pokazuje, że dostęp do opieki zdrowotnej często bywa uzależniony od takich czynników jak status majątkowy, wiek czy narodowość. Na dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej wpływa także miejsce zamieszkania i rozmieszczenie zakładów opieki zdrowotnej. Opieka zdrowotna to nie tylko dostęp do świadczeń zdrowotnych, ale także prawo do informacji medycznej, prawo do poszanowania intymności, prawo do wyrażenia zgody na zabieg medyczny.

Konstytucja RP

W przepisach prawa brak jest definicji zdrowia, ale można przyjąć za Światową Organizacją Zdrowia, że „zdrowie jest stanem zupełnej pomyślności fizycznej, umysłowej i społecznej, a nie jedynie brakiem choroby lub ułomności”. Zgodnie z art. 68 ust. 1 Konstytucji RP, każdy ma prawo do ochrony zdrowia. Prawo to jest prawem każdego człowieka, to tzw. prawo socjalne, które przysługuje zarówno ubezpieczonym, jak i nieubezpieczonym. Prawo dostępu do systemu ochrony zdrowia, którego istnienia władza publiczna jest gwarantem, dotyczy wszystkich (zarówno cudzoziemców będących obywatelami innych państw jak i apatrydów). Prawo to wiąże się niewątpliwie z innymi prawami konstytucyjnymi, a zwłaszcza z godnością człowieka i prawną ochroną życia. W związku z tym zakazane są wszelkie ograniczenia w dostępie do systemu ochrony zdrowia ze względu na cechy osobiste jednostki.

Natomiast przepis art. 68 ust. 2 Konstytucji przewiduje, że „Obywatelom, niezależnie od sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa”. Zatem świadczenia finansowane ze środków publicznych są dostępne dla obywateli polskich, czyli już nie dla „każdego”. Dostęp ten musi być równy i niezależny od sytuacji materialnej obywatela, m.in. zgodnie z art. 32 Konstytucji gwarantującym równe traktowanie. Szczegółowe obowiązki władz publicznych określa ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

Ponadto, przepis art. 68 ust. 3 Konstytucji nakłada również na władze publiczne obowiązek zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku.

Powszechny dostęp do świadczeń zdrowotnych jest gwarantowany również Kartą praw podstawowych. Zgodnie z art. 35 Karty każdy ma prawo dostępu do profilaktycznej opieki zdrowotnej i prawo do korzystania z leczenia na warunkach ustanowionych w ustawodawstwach i praktykach krajowych.

Ustawa o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania (dalej: Ustawa antydyskryminacyjna)

Przepisy zakazujące nierównego traktowania w dostępie do ochrony zdrowia zawarte są także w tzw. Ustawie antydyskryminacyjnej, obowiązującej w Polsce od 1 stycznia 2011 r. Zgodnie z art. 4 pkt 4 c ustawę stosuje się w zakresie dostępu i korzystania z opieki zdrowotnej. Niestety przepis art. 7 ustawy wprowadza jedynie trzy przesłanki, z powodu których zakazuje się nierównego traktowania osób fizycznych w zakresie opieki zdrowotnej, tj. rasę, pochodzenie etniczne lub narodowość. Zatem na podstawie ustawy zakaz dyskryminacji w dostępie do opieki zdrowotnej został przewidziany tylko ze względu na rasę, pochodzenie etniczne lub narodowość. Zakaz nierównego traktowania w dostępie i korzystaniu opieki zdrowotnej oznacza, iż ani przepisy prawa, ani praktyka ich stosowania nie mogą wprowadzać dla jednostek żadnych nieuzasadnionych ograniczeń w dostępie do ochrony zdrowia, opartych na niedozwolonych kryteriach. Zakaz wynikający z przepisów Ustawy antydyskryminacyjnej dotyczy zarówno placówek publicznej służby zdrowia, jak też podmiotów prywatnych, ponieważ ustawa zobowiązuje sektor publiczny i prywatny.

Ustawa antydyskryminacyjna, przewiduje następujące formy dyskryminacji:

1. dyskryminacja bezpośrednia,
2. dyskryminacja pośrednia,
3. molestowanie,
4. molestowanie seksualne,
5. zachęcanie do dyskryminowania.

Dyskryminacja bezpośrednia – osoba fizyczna ze względu na rasę, pochodzenia etniczne
i narodowość jest traktowana mniej korzystnie niż jest, była lub mogłaby być traktowana inna osoba w porównywalnej sytuacji.

Dyskryminacja pośrednia – to sytuacja, w której dla osoby fizycznej ze względu na rasę, pochodzenie etniczne i narodowość, na skutek pozornie neutralnego postanowienia, zastosowanego kryterium lub podjętego działania występują lub mogłyby wystąpić niekorzystne dysproporcje lub szczególnie niekorzystna dla niej sytuacja, chyba że postanowienie, kryterium lub działanie jest obiektywnie uzasadnione ze względu na zgodny z prawem cel, który ma być osiągnięty, a środki służące osiągnięciu tego celu są właściwe i konieczne.

Molestowanie – każde niepożądane zachowanie, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności osoby fizycznej i stworzenie wobec niej zastraszającej, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery.

Molestowanie seksualne – każde niepożądane zachowanie o charakterze seksualnym wobec osoby fizycznej odnoszące się do płci, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności tej osoby, a w szczególności przez stworzenie wobec niej zastraszającej, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery; na zachowanie to mogą się składać fizyczne, werbalne lub pozawerbalne elementy.

UWAGA!
Przez nierówne traktowanie, rozumie się także zachęcanie do powyższych zachowań oraz nakazywanie tych zachowań.

Ciężar dowodu

Ponadto, ustawa antydyskryminacyjna zawiera tzw. przeniesiony ciężar dowodu. Oznacza to, że osoba, która stawia zarzut dyskryminacji, będzie musiała jedynie uprawdopodobnić fakt naruszenia zasady równego traktowania, a gdy to uczyni, podmiot, któremu zarzucono naruszenie zasady równego traktowania, będzie zobowiązany wykazać, że nie dopuścił się jej naruszenia. Obowiązek uprawdopodobnienia to znacznie mniej niż obowiązek udowodnienia. Uprawdopodobnienie w praktyce może polegać na przedstawieniu wiarygodnej wersji wydarzeń, podczas gdy udowodnienie musiałoby polegać np. na przedstawieniu świadków zdarzenia.

Odszkodowanie

Ofiara nierównego traktowania, może domagać się od podmiotu odpowiedzialnego za gorsze traktowanie odszkodowania, które sąd orzeka w oparciu o przepisy Kodeksu cywilnego. Art. 363 k.c. stanowi, że naprawienie szkody powinno nastąpić, według wyboru poszkodowanego, przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej.

Zakaz działań odwetowych

Ustawa antydyskryminacyjna wprowadza ochronę przed tzw. działaniami odwetowymi. Skorzystanie z uprawnień przysługujących z tytułu naruszenia zasady równego traktowania nie może być podstawą niekorzystnego traktowania, a także nie może powodować jakichkolwiek negatywnych konsekwencji wobec tego, kto z nich skorzystał. Ochrona ta dotyczy również osób, które w jakiejkolwiek formie udzieliły wsparcia korzystającemu z uprawnień przysługujących z tytułu naruszenia zasady równego traktowania.